Waarnemen - dutch-meteor-society

Lyriden 2023

Zeer gunstige waarneem omstandigheden voor de Lyriden in 2023

Nieuwe maan op 20 april 2023 betekent maanlichtloze omstandigheden voor de Lyriden. Het maximum van de zwerm valt dit jaar in de nacht 22/23 april om 1 UT (03:00 uur MEZT). Dit is erg gunstig want tussen 01:00 en 02:30 UT (03:00-04:30 MEZT) staat de radiant op zijn hoogst. Wellicht zijn er dan ook wat meer heldere meteoren zichtbaar. De ZHR van de zwerm is enigszins variabel, meestal ligt deze rond de 15, maar in sommige jaren kan het ook 20 of 30 zijn. De zwerm kent ook uitbarstingen, zo steeg in 1982 de ZHR kortdurend naar een ZHR van 90. Momenteel wordt er geen uitbarsting verwacht.
De Lyriden kun je de hele nacht waarnemen, het is donker tussen 20:30 en 02:30 UT (22:30 en 04:30 MEZT). Het meest gunstige tijdstip om te kijken is dus na 00 UT (02:00 MEZT).

De Lyriden zijn medium snelle meteoren. De radiant ligt tijdens het maximum op de grens van de sterrenbeelden Hercules en Lyra. Rond het maximum zijn er wat meer heldere Lyriden te zien. Het moederlichaam van de Lyriden is de komeet C/1861 G1 (Thatcher). Deze komeet heeft een omloopstijd van 415,5 jaar en had haar laatste perihelium in 1861.

Zoals gebruikelijk zullen het CAMS BeNeLux en all sky netwerk elke nacht actief zijn.
Visuele waarnemers plannen een actie in de week rond het maximum.

De Lyriden radiant beweegt zich tussen 15 en 25 april in de sterrenbeelden Hercules en Lyra.

De eerste meteorenregen van 2023: de Bootiden

Maximum valt gunstig in 2023

Op 4 januari 2023 om 2 uur lokale tijd staat de Bootiden radiant op 30 graden hoogte in het noordoosten.
Bron: Stellarium.

Elk jaar op 3 of 4 januari hebben de Bootiden hun maximum. De zwerm wordt ook wel de Quadrantiden genoemd, naar het oude en niet meer erkende sterrenbeeld Quadrant. De officiële naam die de International Astromoical Uniun hanteert is overigens nog steeds Quadrantiden (officiële afkorting QUA). De zwerm is zichtbaar vanaf 25 december tot 15 januari. Het zijn medium snelle en vaak zwakke meteoren. Tijdens en na het maximum verschijnen dan wat meer heldere Bootiden. Het hoogste deel van de activiteit duurt echter niet lang, waardoor de astronomische omstandigheden waaronder de zwerm zichtbaar is een belangrijke factor is die bepaald of je veel of weinig Bootiden zal zien. Vind het maximum plaats in de avonduren dan zie je maar ongeveer 10% van de activiteit. Vind het maximum plaats tegen de ochtend dan kun je 80-100 meteoren per uur tellen. Een en ander is natuurlijk ook afhankelijk van andere zaken zoals de staat van je ogen, lichthinder, donkerte van de sterrenhemel, bewolking of maanlicht.
Het schijnbare vluchtpunt (radiant) van de Bootiden is de hele nacht zichtbaar. Als het rond 18 UT (19 uur lokale tijd) donker genoeg is om te gaan waarnemen staat de radiant op 18 graden hoogte in het noordwesten. Daarna daalt deze radianthoogte tot 11 graden hoogte rond 20 UT ( 21 uur lokale tijd) om vervolgens langzaam weer in hoogte toe te nemen. Om 01 UT (02:00 uur lokale tijd) staat de radiant op 30 graden hoogte in het noordoosten. Voor het doen van nuttige waarnemingen is een minimale radianthoogte van 25 a 30 graden nodig. Tegen het begin van de schemering rond 6 UT (07:00 uur lokale tijd) staat de radiant op een hoogte van 71 graden.

Maximum valt gunstig

In 2023 wordt het maximum verwacht op 4 januari rond 03:40 UT. Dat is uitermate gunstig voor Nederland (en west Europa) omdat de radiant dan op 50 graden hoogte staat. De maximale ZHR van de Bootiden varieert nogal jaarlijks, in sommige jaren is dat 60-80, maar er zijn ook jaren dat de ZHR oploopt naar 150! In de praktijk betekend dit dat er 50 a 100 Bootiden per uur zichtbaar zullen zijn.
Er is echter een flinke dissonant in 2023: een bijna volle maan staat de hele nacht aan de hemel te tetteren waardoor de meestal zwakke Bootiden slecht zichtbaar zullen zijn. Maar bij een goed doorzichtige atmosfeer en een juiste waarneemrichting zullen nog leuke aantallen Bootiden zichtbaar zijn.

Zelf waarnemingen doen op 4 januari 2023

Omdat het maximum gunstig valt in combinatie met de radianthoogte is het het beste om te gaan waarnemen vanaf 3 uur lokale tijd of als je een korte periode wil kijken rond het maximum (rond 5 uur lokale tijd). Kies de waarneemrichting zo dat de maan achter je staat. Kijk tussen door ook niet naar de maan of op je smartphone en zorg dat direct licht buiten je beeldveld is. Het felle licht zorgt ervoor dat je donkerte adaptie van je ogen weg is en het duurt 10-15 minuten voordat je ogen weer volledig aangepast zijn aan het donker. De maan staat in deze periode in het zuidwesten tot westen, dus een waarneemrichting tussen noordoost en oost is het meest optimale. Je hebt dan ook de radiant in de rand van je beeldveld. Kijk op 50 a 60 graden hoogte.
Zorg voor een vrij uitzicht, het liefst buiten de bebouwde kom, maar houd ook de veiligheid in de gaten. Ga bijvoorbeeld niet waarnemen op een parkeerplaats waar gedeald wordt. Waarnemen met meerdere personen is ook leuk! Ga je serieus waarnemen zorg dan wel dat je elkaar NIET beïnvloedt.
Zorg er ook voor dat je een ligstoel hebt want staand waarnemen levert meestal een pijnlijke nek op. Kleed je warm aan, zorg voor een luchtige laag in je kleding (isolatie!) zodat het lichaam warm blijft. Een warme muts of pet zorgt ervoor dat je hoofd warm blijft. Onderken het gevaar van onderkoeling!
Veel succes met het waarnemen!

Radiant posities voor de Bootiden. Bron: IMO

Zeer succesvolle Geminidenactie!

De Geminidenactie 2022 leek een moeilijk verhaal te worden. Veel maanlicht en twijfelachtige condities voor de nachten van en rond het Geminidenmaximum.
Helaas was de maximumnacht grotendeels bewolkt met zware cirrus, maar de nachten 12/13 en 14/15 waren op de meeste plaatsen goed helder zodat we de Geminiden goed hebben kunnen waarnemen.
Op dit moment, 15 december, lopen de resultaten nog steeds binnen, maar het algemene beeld is een zeer positieve.

Visueel

Koen Miskotte trotseerde de vrieskou met een waarnemingssessie van ruim 5 uur. Halverwege de opwarmpauze. 150 meteoren visueel waaronder Geminiden van -3 en -4. Gezien de barre omstandigheden (temperaturen naar de -10) zullen weinigen die nagedaan hebben.

CAMS

Nacht 12/13 december. De nieuwe CAMS opstelling in Woold kon meteen toeslaan met ruim 880 geregistreerde meteoren. De nacht 12/13 leverde (tussenstand) 1100 banen op.
Nacht 13/14 december: matige omstandigheden maar (tussenstand) goed voor 700 banen. De nacht 14/15 december staat op dit moment op ongeveer 360 banen maar haast alle data van deze nacht moeten nog binnenkomen. Meer over de CAMS Geminiden in één van de komende nummers van Radiant.

All-sky

Op dit moment zijn veel waarnemers nog bezig met hun data te analyseren. Er zijn zeker tussen de 6 en 10 vuurbollen meervoudig gefotografeerd door de camera’s van ons netwerk. De nieuwe all-sky post EN901 te Humain in Zuidelijk België was alleen al goed voor 5 simultane Geminide vuurbollen met Wilderen.
In de vroege avond van de 14^e verschenen er enkele zeer trage aardscheerders, toen de radiant nog laag aan de horizon stond. De meest spectaculaire verscheen om 18:02:10 UT, vanuit Winterswijk gezien laag aan de noordelijke horizon. Ook de aardscheerders zijn simultaan vastgelegd door de EN camera’s.

Eén van de vele fraaie Geminiden, vastgelegd door de All-Sky camera’s van het EN. Deze verscheen op 15 december 2022 om 0:58 UT en is door minimaal vier alls-ky posten vastgelegd.
Foto Jos Nijland, EN905 Benningbroek.

Geminiden actief!

Vanaf eind november zijn ze weer waarneembaar, de Geminiden. Samen met de Perseïden en Quadrantiden zijn het de actiefste meteorenzwerm. Deze medium snelle meteoren zijn waarneembaar tussen 25 november en 20 december. De lijken een punt nabij de ster Castor (alpha Gemini) in het sterrenbeeld Tweelingen te ontvluchten. De Geminiden zijn afkomstig van de planetoide 3200 Pheathon.

Het maximum in 2022 vind plaats op 14 december om 13 UT (15 uur lokale tijd). Dat betekent dat we in de nacht 13/14 december oplopende activiteit mogen zien, maar ook de nacht erna 14/15 december is er genoeg te zien. Wel zal in de loop van de nacht de activiteit zichtbaar snel minder worden. Daar staat tegenover dat er in de laatste nacht meer heldere meteoren zichtbaar zullen zijn.
Helaas, dit jaar is de maan wel een spelbreker. Het is 6 dagen na volle maan en dat betekent dat de maan al snel opkomt op 13 december. Rond 17:00 UT (18:00 uur lokale tijd) is het donker genoeg om waar te nemen. De radiant staat dan net boven de noordoostelijke horizon. De maan komt op rond 20:15 UT en staat de radiant op 30 graden hoogte. De hoogste aantallen Geminiden zijn zichtbaar als de radiant op zijn hoogste punt staat. Dit is zo tussen 23 en 2 UT (00:00 en 03:00 lokale tijd). Onder optimale omstandigheden kunnen tot 100 Geminiden per uur gezien worden (zo tussen 22 en 02 UT), maar met de fel verlichte maan zal dat niet meer dan 30 á 40 per uur zijn. Een en ander hangt ook af van de perceptie van de waarnemer en in hoeverre men vrij zicht heeft. De maanloze periode op 14 december loopt van 17:00 UT tot 21:35 UT. Ook zal het aantal heldere meteoren wat hoger zijn dan de nacht ervoor.
Laten we hopen dat de weergoden meewerken in 2022… Meer info:

https://www.imo.net/files/meteor-shower/cal2022.pdf

Posities van de Geminidenradiant tussen 5 en 20 december.

Mogelijke Leonidenuitbarsting op 19 november 2022

Op donderdagavond 17 november 2022 rond 23:00 UT bereikt de bekende Leoniden meteoren zwerm haar jaarlijkse maximum met en verwachte ZHR van 10 á 15. De radiant staat dan 8 graden boven de horizon. Het beste kijkt men dan later in de ochtend naar de Leoniden als de radiant hoger staat. Je kunt dan tot 10 Leoniden per uur verwachten. Het zijn zeer snelle meteoren (72 km/s), schijnbaar afkomstig uit de sikkel van het sterrenbeeld Leeuw. Vaak laten de heldere exemplaren nalichtende sporen na. Dit jaar zijn er echter wat kansen op extra activiteit van de Leoniden.

Uitbarsting?

De astronomen Maslov en Sato zien een dichte nadering op zaterdagochtend 19 november 2022 tot het 1733 stofspoor achtergelaten door het moederlichaam van de Leoniden, de komeet 55P/Tempel-Tuttle. Maslov geeft als maximum tijdstip 06:00 UT (7:00 uur MET) en verwacht een ZHR van 200+ met heldere Leoniden. Sato is wat behoudender en geeft als maximum tijdstip 06:20-06:27 UT (7:20-07:27 MET) met een ZHR van 50+.

Omstandigheden

Beide tijdstippen vinden plaats tijdens de schemering. De astronomische schemering begint even na 5 UT, de nautische schemering even voor 6 UT. Echter, als de Leoniden inderdaad hoge activiteit geven en veel heldere exemplaren laten zien, zou er nog wel wat te zien moeten zijn. Bij een hoge ZHR zou de aanzet tot de piek zeker opmerkzaam moeten zijn. Wel stoort de afnemende maan nog enigszins. Ze staat bij de ster beta Virgo en komt op even na 03:00 UT (K=0,25). Begin eventueel al om 3 of 4 uur UT met waarnemen om te kijken of er al verhoogde activiteit is.
Er zijn ook nog naderingen tot stofsporen uit 1600 (18 november 2022 07 UT volgens Vaubaillon) en 1800 (21 november 2022 om 15 UT door Maslov). Beide zouden maar licht verhoogde activiteit opleveren en vinden plaats trouwens als het al licht is boven Europa.
Het is overigens altijd leuk om tussen 16 en 25 november de Leoniden waar te nemen. Soms treden er wel eens onverwachte kleine meteoren uitbarstingen op zoals in 2017 en 2018.

De positie van de Leoniden radiant op verschillende data.

Deze heldere Leonide vuurbol werd vastgelegd op 17 november 2017 om 01:27:22 UT door de all sky automaat EN908 te Ermelo.

Meer info

https://www.imo.net/files/meteor-shower/cal2022.pdf

Orioniden en Tauriden komen er aan!

De Orioniden in 2022

Op 21 oktober aanstaande vertonen de Orioniden, afkomstig van het moederlichaam komeet 1P/Halley, hun jaarlijkse maximum. De verwachte ZHR ligt tussen de 15-30. Rond het maximum komen deze zeer snelle (66 km/s) meteoren uit een gebied ongeveer 5 graden west van de ster gamma Gemini. Orioniden zijn meestal zwakke meteoren, maar soms zijn ook heldere exemplaren toty -2 niet ongewoon. Echte vuurbollen zijn wel zeldzaam. In 1993 en 1998 vertoonden de Orioniden uitbarstingen met een ZHR van 25 in de nacht 16/17 (alleen 1993) en 17/18 oktober (1993, 1998). In de periode 2006-2010 vertoonden de Orioniden grotere uitbarstingen (ZHR’s tussen de 40-90) als gevolg van de passage van de aarde door oudere stofsporen. Zie figuur voor de radiantposities.
Meer info:

2022 Meteor Shower Calendar, page 16.
Johannink C., Miskotte K., Orioniden analyse 2006, eRadiant 2006-5, p. 115-119
Johannink C., Miskotte K., Orioniden 2007: succesvol!, eRadiant 2008-1, p. 18-22

De Tauriden in 2022

De Tauriden zijn een oude meteorenzwerm, bestaande uit meerdere subzwermen die afkomstig lijken van meerdere moederlichamen, met als hoofdleverancier komeet 2P/Encke. Zo is er een noordelijke- en zuidelijke tak actief. De meteoren van deze zwerm zijn traag en lijken hun maximum in november te hebben. In sommige jaren is de zuidelijke tak wat meer actief, mogelijk als gevolg van meteoroiden die vastzitten een 7:2 resonantie met Jupiter. Op aarde zien we dan meer (heldere) Tauriden. Het laatste mooie jaar was 2005 en 2015 toen er soms zeer heldere vuurbollen werden gezien wereldwijd. In beide jaren werden soms 5 of 6 vuurbollen in één nacht vastgelegd door all sky camera’s in de BeNeLux. Ook in 2022 wordt dit verschijnsel, ook wel Asher jaar genoemd, terugverwacht. De ZHR in ‘normale’ jaren ligt meestal rond de 5, maar verdubbelt in de zogenaamde Asher jaren in de periode 25 oktober-10 november. Zie figuur voor de radiantposities in oktober en november.
Meer info:

2022 Meteor shower calender pg. 22
Miskotte K., Johannink C., De Tauriden: een interessante zwerm, eRadiant 2005-5, p. 135-145
Spurny P., et al, Discovery of a new branch of the Taurid meteoroid stream as a real source of potentially hazardous bodies, A&A 605, A68 (2017).

CAMS dekking door 9 van de 13 CAMS stations. Een goede dekking en record resultaten.

Tauriden komen tot leven

Vuurbol boven Duitsland

Hoewel het nog te vroeg is om daar iets over te zeggen, lijkt het Tauridenseizoen geopend met een zeer helder exemplaar boven Duitsland.
Deze is ook vanuit ons land waargenomen.
De vuurbol verscheen op donderdagavond 27 oktober omstreeks 18h17m UT (20h17m lokale zomertijd) zeer laag in het oosten. Juist vanwege het tijdstip én de lage verschijningshoogte, is de vuurbol waarschijnlijk door velen gezien.
De vuurbol werd zeer laag aan de oostelijke horizon vastgelegd door ons all-sky station in Woold, EN900.

Ook vastgelegd door het Tsjechisch netwerk

Het is op dit moment hoogzomer in centraal Europa, zo meldt de beheerder van het Centraal Europese netwerk, Pavel Spurný. De vuurbol van 27 oktober is door alle (en dat zijn er 20!) stations van het netwerk vastgelegd. Het meest westelijke station, Tautenburg, had de vuurbol vrijwel in het zenit. Er zitten juweeltjes van opnamen tussen.
Vanuit Tautenberg werd ook een zeer fraai en gedetailleerd spectrum van de vuurbol vastgelegd.
Gezien onze grote afstand tot dit event en de vele goede Tsjechische opnamen onderneemt de Dutch Meteor Society geen verdere (reken)actie aan deze vuurbol. Eventueel nog binnenkomende opnamen worden aan de Tsjechen beschikbaar gesteld om mee te draaien in de grote set.

Twee maal raak en twintig (!) maal in Tsjechië. De vuurbol van 27 october verscheen vanuit ons land zowat óp de oostelijke horizon.

Tauriden zeer actief!

CAMS impressie oktober 2022

In de maand oktober 2022 werden met CAMS in totaal ruim 9700 banen vastgelegd. Door het veelvuldig zonnige en nazomerachtige weer kon in 30 van de 31 nachten resultaat worden behaald.

De Orioniden en de Tauriden hadden zoals altijd een belangrijk aandeel in deze score. Vooral de Tauriden lieten zich eind oktober niet onbetuigd.
We geven alvast een radiantplot van de 3626 banen die zijn vastgelegd in het post-Orionidenmaximum tot het einde van de maand (23 – 31 oktober).

In het volgende nummer van Radiant een uitvoeriger terugblik op deze bijzondere maand, mede dankzij een bijzondere Tauriden terugkeer.

Ook all-sky stations oogstten

Op 19 oktober werd de 100e meervoudig gefotografeerde vuurbol van dit jaar vastgelegd. Maar ook qua vuurbollen lieten de Tauriden zich niet onbetuigd. Tussen 19 oktober en 5 november werden maar liefst 15 vuurbollen meervoudig gefotografeerd waaronder veel Zuidelijke Tauriden. De foto’s geven een impressie van één van de vele fraaie simultaanopnamen.